Of ze nu gepocheerd, gebakken of van chocola zijn: eieren zijn onlosmakelijk verbonden met Pasen. Dit van oorsprong Christelijke feest wordt wereldwijd gevierd, met paaseieren en paashazen. In onze collectie kom je heel veel verschillende soorten hazen tegen; van een haas uit Japan die naar de maan vluchtte tot een poolhaas die over sneeuw loopt zonder erin weg te zakken.
Van nature komen hazen voor in Afrika, Eurazië en Noord-Amerika. Het zijn snelle en langdurige renners, sommige hazen halen een snelheid van 80 km per uur. Ze kiezen liever het hazenpad dan de confrontatie. Ze kunnen 2 tot 3 meter hoog haasje-over springen.
In Europese mythologie en volksverhalen symboliseren hazen precies deze twee kenmerken: snelheid en schuwheid. Maar hazen worden ook met voorspoed, lang leven en vruchtbaarheid geassocieerd.
In de Chinese en Japanse mythologie worden hazen geassocieerd met een lang leven. Volgens een mythologisch verhaal zou op het maanoppervlak een afbeelding te zien zijn van een witte haas met rode ogen die in een vijzel kruiden maalt voor een levenselixer of rijst voor rijstcakejes stampt. Een rode haas zou na het stelen van een levenselixer naar de maan zijn gevlucht.
De haas maakt ook deel uit van de Chinese en Japans dierenriem. Hazen zijn daarom ook een geliefd onderwerp voor schilderingen, prenten en voorwerpen. In onze collectie zitten meerdere netsuke in de vorm van een haas of een stelletje hazen.
In Japanse kleding zaten vroeger geen zakken. Een mes, tabak, geld en medicijnen werden in - meestal mooi vormgegeven - doosjes en etuis opgeborgen en met een koord aan de gordel gehangen. Een netsuke aan het andere uiteinde van het koord hield alles op zijn plaats. Netsuke waren vaak ware kunstwerkjes.
Links: Netsuke van ivoor, Japan, eind 19e-begin 20e eeuw. Het haasje klemt mispels tussen de voorpootjes. RV-2602-331 Rechts: Netsuke van ivoor, Japan, eerste helft 19e eeuw. RV-2602-334
Wie in Mexico is geweest kent dit soort kleurrijke uitbundige amate schilderingen. Je komt deze, op bruinig papier gemaakte schilderingen daar vaak op markten of in winkels tegen. Amate papier wordt gemaakt van de geklopte boombast van een ficusboom, al ver voor de Spanjaarden Midden- en Zuid-Amerika koloniseerden. Vaak worden verhalen afgebeeld, te midden van vrolijke bloemen, dieren en planten. De makers trekken zich niets aan van de wetten van het perspectief.
Op de schildering hieronder zie je een berglandschap met een rivier. Er spelen zich drie scenes af die ogenschijnlijk niets met elkaar te maken hebben. Toch hebben ze iets gemeenschappelijks: ze hebben allemaal te maken met water, regen en vruchtbaarheid van het land. De drie landarbeiders op de voorgrond, een naakte vrouw met een schelp en waterdieren links, en rechts een mens of een beer op een vlot. Boven de bergen tussen regenwolken in een asgrijze lucht zweven drie mannelijke figuren, engelen misschien? En waar zou die rennende haas naar op weg zijn?
In heel West-Afrika worden kolanoten gegeven als teken van vriendschap en respect; ze spelen een belangrijke rol in sociale contacten. Yoruba, een van de omvangrijkste etnische groepen van West-Afrika, tonen in landen als Benin, Nigeria en Togo hun gastvrijheid door hun visite kolanoten aan te bieden. Vaak in mooi bewerkte houten schalen met een deksel, in de vorm van een haan, antilope, rund of, zoals deze schaal, een haas.
Kolanoten worden gekauwd en gepruimd en hebben een licht stimulerende werking. Ze bevatten cafeïne en werden vroeger gebruikt als ingrediënt van cola. Op het platteland in West-Afrika is het nog steeds een geschikt cadeau voor een belangrijk persoon maar ook vrachtwagenchauffeurs kauwen kolanoten om wakker te blijven tijdens een lange rit.
In januari 2012 kreeg Museum Volkenkunde (tegenwoordig Wereldmuseum Leiden) zeven schoolkinderen uit Kulusuk in Oost-Groenland op bezoek. Ze waren uitgenodigd om een tentoonstelling te maken van de door hun zelf ontworpen kunstvoorwerpen.
Afbeelding 3: Groenland, Ammassalik- district, Kulusuk, vroeg 21e eeuw, hout, RV-6186-19
De prachtige ark van Noach op afbeelding 3, in de vorm van een kajak, was door een van de meisjes gemaakt. Na afloop van de expo schonk ze haar kunstwerk aan het museum. Wat een mooi cadeau!
Eigenlijk hadden de dieren in paren moeten worden afgebeeld, maar er was niet genoeg ruimte op de boot. Op de kajak zie je o.a. een zeehond, een rendier, een poolhaas, een Inuit man met een sneeuwuil, een ijsbeer, een walrus en een poolvos.
Groenland is voor zo’n 80% bedekt met sneeuw en toch leven er een aantal zoogdieren, vogels, insecten en spinnen, naast walvissen, zeehonden, robben, vissen en vogels. Voor veel bewoners van de arctische gebieden zijn dieren van levensbelang, landbouw is niet mogelijk. Ze leveren voedsel en allerlei materialen die inventief gebruikt worden voor kleding, hondensleden, kajaks, gebruiksvoorwerpen en huisraad.
Een poolhaas heeft in de winter een prachtige witte pluizige wintervacht met een zwarte punt aan de oren. Als er veel sneeuw valt begraven ze zich hierin om warm te blijven, net zoals een iglo z’n bewoners warm houdt. De mooie lange zwarte wimpers beschermen de haas als een zonnebril tegen het felle licht op de sneeuw.
Lange harige voeten aan de achterpoten werken als sneeuwschoenen, ze zakken niet weg in de sneeuw. Hoewel een poolhaas met z’n 40 tot 60 cm en 2 tot 6 kilo een behoorlijk grote haas is, kan hij ongelofelijk snel rennen, wel 64 kilometer per uur en twee meter hoog en heel ver springen. In de wintermaanden trekken poolhazen vaak in grote groepen met elkaar op, meestal zo’n honderd hazen maar dat kunnen er ook nog veel meer zijn.
De zwart-witte dierfiguren op deze pot, een hert, haas of konijn, vogel en de twee-geslachtelijke vruchtbaarheidsfiguur Kokopelli zijn zwierig en trefzeker uitgebeeld. In deze voorraadpot zit een klein gaatje, precies groot genoeg om de zaden die er in bewaard worden door te laten, maar hongerige knaagdieren kunnen er niet bij!
Hoewel deze pot eind 20e eeuw is gemaakt en heel modern oogt, zijn de motieven ontleend aan prehistorisch Mimbres aardewerk. Dat is prachtig zwart-wit aardewerk met figuratieve motieven zoals dieren en mensen en geometrische patronen. De Mimbres cultuur, genoemd naar de gelijknamige rivier, bloeide vanaf circa 300 v.Chr. in het Zuidwesten van New Mexico.
